.jpg)
Voor het dubbeldikke zomernummer van De Groene Amsterdammer, thema »Dieren & wij«, schreef ik een essay over het moderne jagen: deel zijn van de natuur, duurzaam vlees en toegepaste natuurbescherming.
Pauline de Bok is jager. In Buit verblijft ze een jaar lang in een omgebouwde koeienstal in het oosten van Duitsland, vanwaaruit ze jaagt. Dagelijks bespiedt ze zwijnen, reeën, vossen, hazen en dassen. Soms lukt het haar een dier te schieten, andere keren zijn ze haar te slim af. Al haar buit sleept ze mee naar haar stal, ze ontweidt en vilt de beesten, slacht ze en bewaart hun vlees, om ze van kop tot staart op te eten. De Bok neemt je mee op haar ontdekkingsreis door de jachtwereld: van de eerste pootafdruk tot het schot, van het sjouwen door storm en modder tot de lege uren in de kansel. Haar belevenissen en haar tochten door het overrompelende Duitse landschap vormen de aanleiding voor prachtige bespiegelingen over de relatie tussen mens en dier, over sterfelijkheid en over de plaats van de mens in de natuur. »De liefde voor de natuur en - dat lijkt een beetje in tegenspraak met de jacht - de liefde voor dieren spat van de pagina's.« Aldus de Vlaamse radiopresentator Koen Fillet in de Interne Keuken (VRT radio 1). »U bent gewaarschuwd, als u dit boek leest, loopt u het gevaar dat u binnenkort zelf een jachtakte wilt halen.« Ijoma Mangold, chef literatuur van die Zeit in lesenwert Quartett, het boekenprogramma op SRW-tv Optredens: 08.09 > Volkstuinencomplex Sloterdijkermeer, 20:00 uur 05.10 > Hemmen BNR op 1:17:45 minuten 06.10 > De Nieuws BV BNN/VARA radio1 met Willemijn Veenhoven en Ronald Giphart 14.10 > in Nooit meer slapen: Open Kaart VPRO radio 1 met Pieter van der Wielen 01:20-02:00 uur 26.10 > talkshow PAUW Vara NPO 1 02.02.2017 > forum bij de film Safari van Ulrich Seidl, De Balie Amsterdam, met Absaline Hehakaya en Mario Molina Espeleta > De Balie TV 09.12.2017 > over jagen en wild bereiden, Interne Keuken, VRT Radio 1, Antwerpen. Eten is zilver, spreken is goud, elke zaterdag van 11:00 - 13:00 (gesprek van 34:40 - 55:50 minuten) De pers: 15.10 — »…een ingrijpende leeservaring […] Een boek voor wie de gebaande (jacht)paden durft te verlaten« Berend te Hennepe, hoofdredacteur van De Jager, het tijdschrift van de Jagersvereniging 19-23.10 — Frankfurter Buchmesse: Quality Non-Fiction from Holland, bulletin of the Dutch Foundation for Literature (Nederlands Letterenfonds) 29.10 — ‘Ik ben een roofdier’ — interview in Trouw | Letter & Geest 29.10 — ‘Stadsmens met jachtdrift’ — interview in de Volkskrant | Sir Edmund | Boeken 17.01.2017 — »Het boek is een verslag van een langzaam vergroeien met deze nieuwe omgeving – natuur, wild, weer, Duitsers, jagers«, Stefan Ruiters bespreekt het boek voor LiterairNederland 04.11 — ‘Mensen worden steeds sentimenteler over dieren’ — interview in het Algemeen Dagblad 26.12.2016 — »Voor of tegen de jacht, een boek als Buit. Een jachtjaar zet je aan tot denken en dat maakt een boek tot een geslaagd boek. En wat erbij komt: het is geschreven in een prachtige stijl.« Bespreking door vogelaar en boekenliefhebber Jako van Gorsel op visdief.nl Vertalingen: Herfst 2017 in het Deens verschenen als Bytte. Et jagtår bij Rosinante & Co (vertaling Miriam Boolsen) 03.09 — Interview in Jyllands-Posten (Deens dagblad) | Livsstil: »Jo mere, jeg prøver at forstå verden, jo mere er der at forstå« Februari 2018 als Beute. Mein Jahr auf der Jagd verschenen bij Verlag C.H.Beck (vertaling Gregor Seferens) > BEUTE in Deutschland te gast in de Talkshow van Markus Lanz — ZDF, 10 oktober 2018 (vanaf 1:04:00 uur)
Pauline de Bok is de vertaler van Leven met het pistool op tafel ("Arbeit und Struktur") van Wolfgang Herrndorf. Literair Nederland vroeg haar naar de lastigste problemen bij het vertalen van dit boek en naar haar oplossingen.
Als jager kijk ik altijd naar het ecologisch evenwicht: zijn er veel (te veel) exemplaren van een wildsoort, dan bejaag ik ze, anders niet. Maar jagende dieren hebben daar maling aan. Soms kijk ik het met lede ogen aan.
Ik had een wasbeer buitgemaakt, voor het eerst, en hij smaakte... fantastisch. Zijn vlees had ik in blokjes gesneden, door hete herfstige specerijen gewenteld en daarna uren laten garen in de oven. De nog vlezige botten had ik geroosterd om er een dikke soep van te trekken. ‘Een wásbeer?’ de buurman trok het vieste gezicht dat hij in huis had en riep: ‘Ge-gé-ten? Gátver.’ Ja, waarom niet? Op het Duitse platteland keken ze me aan alsof ik een kannibaal was. ‘Je hebt hem ópgegeten?’ Ongelovig schudde ook de jachtpachter zijn hoofd. Ik knikte. Hij zweeg en zei toen zachtjes: ‘Respect.’ Bijna iedereen gruwt ervan, mensen denken dat wasberen vol ziektes zitten en ranzig smaken. Daar veranderen alle Amerikaanse en Canadese raccoon-recepten niets aan. Goed, je moet ze niet rauw eten, ze kunnen net als wilde zwijnen gemene piepkleine rondwormpjes hebben (trichine), maar die leggen het loodje bij 70 graden verhitting. Anderen vinden het zielig, want ze zijn zo schattig, die minibeertjes met hun gezichtsmaskertjes en zwartgeringde staart. En die hándjes, waarmee ze soms hun eten wassen. Ja, ze zien er knuffelberig uit. Maar het zijn wel roofdieren, en exoten bovendien. Nog geen eeuw geleden zijn ze heimelijk Duitsland binnengebracht, ze ontsnapten en vermeerderen zich bij de konijnen af. Sinds 2016 staan ze op de EU-lijst van ‘invasieve uitheemse soorten’, omdat ze een aanslag zijn op onze biodiversiteit, vogelnesten leegroven, jonge haasjes verschalken en inheemse soorten verdringen. Zes jaar lang heb ik m’n snor gedrukt bij de bestrijding van wasberen, als ik er een zag lopen keek ik weg en verzweeg het voor mijn pachter. Een dier lukraak afschieten en het als oud vuil weggooien, zoals hier de gewoonte is, ik kon me er niet toe zetten. Misschien zou ik me er de volgende winter aan wagen, als ik hun dichte vacht naar de looier kon brengen, dan diende het nog ergens voor. Of beter nog: ik zou er eentje vangen met een wildval, die dichtklapt zodra het dier erin loopt, dan bleef de vacht intact. Om mezelf voor het blok te zetten, bouwde ik er een. En nóg aarzelde ik. Pas toen ik had bedacht dat ik ’m op zou eten, zette ik de val in de boomgaard. Als lokaas besmeerde ik een pruimedant met Nutella. Elke ochtend controleerde ik de val. En was zowel opgelucht als teleurgesteld dat hij nog open stond. Tot hij dicht zat. Ik tilde het deksel op en klapte het meteen weer dicht, een wasbeersnuitje. Ik keek om me heen. Ik hoefde alleen de klep maar omhoog te schuiven, hoezo wasbeer, waar dan? Nee, kom, geen spelletjes, get it done and over with. Ik haalde mijn kleinkalibergeweer uit de wapenkluis. Het beertje zat in een hoekje. Ik zette de loop tegen zijn kop, vlak achter zijn oren. En drukte af. Een schokbeweging ging door hem heen. Ik heb hem aan de kersenboom gehangen, heb hem voorzichtig gevild, ontweid en in stukken gesneden tot hij voedsel was geworden. Ernstig, zondags. Het was heel stil.
.jpg)
Zou ik hier willen liggen? vraag ik me af. Donkere luchten komen aangejaagd, het begint te hagelen. Met een paar mensen schuilen we onder een afdakje. Het is wel lawaaiig hier, aarzel ik. Dat hoor je toch niet meer als je dood bent, vinden de anderen.
Het lijkt wel of we onze vergankelijkheid steeds minder voor lief nemen. De dood is een bedrijfsongeval. Het had eigenlijk niet mogen gebeuren. We vinden het al snel onrechtvaardig als iemand sterft. We gaan gebukt onder de vraag: waarom hij?
Verhaal over de katten die bij mij kwamen aanlopen, toen ik een halfjaar met een werkbeurs in Künstlerhof Schreyahn in Wendland woonde. Het is geschreven voor de kerstbundel van Insel Verlag, getiteld Weihnachtskatzen (2012)
Ik lees al die exotische geboorteplaatsen: Midyat, Kefre, Al Hasakah, Beiroet, Mizizah Köyu. Gestorven zijn ze in Oldenzaal, Berlijn, Britsum, Antwerpen, Rijssen, Malmö, Hoofddorp, Keulen, Emmen. En nu liggen ze hier in Twentse aarde.
Voor Doodsberichten werkte ik drie jaar als vrijwilliger in de terminale thuiszorg en tekende de gebeurtenissen op. Door elk van de vijf verhalen speelt de vraag: Hoe leven mensen in het aangezicht van de dood?
Er volgde 'een licht hysterische reactie, ook van de landelijke katholieke pers, waarbij De Maasbode het voortouw nam door particuliere detectives in te huren.' Al snel ontstond er een devotie op de plek...
Joodse begraafplaats Nijkerkerveen In de weilanden bij Nijkerkerveen worden nog steeds joden begraven. In 1780 kochten Nijkerkse joden het stukje grond voor zestig gulden. ‘De Korte Dood’ wordt de begraafplaats wel genoemd. ‘De begraafplaats is heel akelig,’ vindt Nechamah Mayer-Hirsch uit Amersfoort. ‘Ze ligt midden in de polder en maakt een heel verlaten indruk.’ Mevrouw Van den Brink aan de Van Dijkhuizenstraat heeft de sleutel. Ze vertelt me door de telefoon waar ik hem kan vinden, want bezoekers moeten er terechtkunnen, ook als zij er niet is. Ik rijd over de Van Dijkhuizenstraat langs een stevige afrastering met Heras-hekwerken: het Meet- en regelstation van de Gasunie. Twee weilanden verder ligt de joodse begraafplaats. De nabijheid van de Gasunie treft me even onaangenaam, maar ik herneem me: wie betekenis zoekt, moet ook van ophouden weten. Ik vind de sleutel en loop de Oude Amersfoortseweg op. Een hoge dichte haag omzoomt de kleine begraafplaats. In de hoek is een afgebladderd ijzeren hek met een hangslot. Meteen links liggen vijf oude zerken met een lage omheining ervoor. In het gras staan verse bandensporen van de gemeentelijke grasmaaier, dus stap ik ook maar over de buizen heen, om het maaisel van de zerken te vegen en de opschriften te lezen. Op eentje zijn alleen twee handen met de duimen tegen elkaar zichtbaar, het betekent dat hier een kohaniem ligt, een afstammeling van de hogepriester Aäron. Slecht één steen is nog te ontcijferen: ‘Hier rust Van der Hoeden-van Amerongen / overleden 16 kislew 5620’. Dat is rond 1860. In die tijd was de joodse gemeenschap in Nijkerk op haar grootst, ruim tweehonderd mensen. De eerste was een Levie Italië uit Vittoria. Zijn zoons, de gebroeders Italiaander, richtten een handelshuis in tabak op. Kort daarna kwamen er Hoog-Duitse joden naar Nijkerk. Zij kregen al snel de overhand en ook onder hen waren bekende tabakstelers.De liggende zerken komen van twee andere joodse begraafplaatsen in Nijkerk. Die moesten in 1962 het veld ruimen voor woningbouw. Omdat joodse graven niet geruimd mogen worden, zijn de stoffelijke resten met joods-wettelijke toestemming herbegraven bij Nijkerkerveen. ‘Ieder stukje zand moet daartoe letterlijk gezeefd worden,’ vertelt opperrabbijn Jacobs. En Nechamah Mayer: ‘De familie van mijn moederskant is er herbegraven. Toen dat gebeurde, is mijn opa van schrik overleden. Nee, het is een akelige plek, het grondwater komt omhoog. Als iemand met slecht weer wordt begraven, dan plonst het lichaam met kist en al in het water. Dat is een rotgehoor.’ Volgens opperrabbijn Jacobs wordt daarom tegenwoordig met slecht weer uitgeweken naar de begraafplaats van Amersfoort. Aan het begin van De Korte Dood staat een drie meter hoge afgezaagde boomstam. Eens was het een dikke oude peppel. Kransen van tonderzwammen hebben de stam behoorlijk vermolmd. Over het langgerekte veld lopen drie rijen met grijze hardstenen zerken. Ruim honderdtachtig tel ik er. De jongste matsewa is van rood graniet. Zoals op bijna elke zerk staan er twee Hebreeuwse letters op. Ze betekenen: ‘Hier ligt begraven’, of ‘Hier ligt verborgen’. Het is Leo I.J. Nathans, geboren in Assen in 1921, en in 1998 gestorven in Amersfoort. In 1994 is de op één na laatste begraven en twee jaar eerder Maja Paternak-Gegner, een vierenvijftigjarige Russische vluchteling. Haar man Izja en hun kinderen wonen in Rotterdam en komen nog elk jaar op bezoek, vertelt mevrouw Van den Brink later. Naast het graf staat een geelbruine vaas met verdroogde bloemen. ‘Zij nemen altijd bloemen mee, hoewel dat in hun traditie eigenlijk niet de bedoeling is, maar daar hoef ik me niet mee te bemoeien.’ Ook een vluchteling uit Litouwen ligt er. Basia Davidowitz, weduwe van Sloma Leventhal. Ze werd in 1899 geboren in de havenstad Libau – nu het Letse Liepaja – en stierf negenentachtig jaar later in Amersfoort. Ver van haar geboortegrond, waarschijnlijk helemaal alleen. Op De Korte Dood zijn de laatste jaren alleen nog mensen begraven uit het Sinaï Centrum, het joodse psychiatrisch ziekenhuis in Amersfoort. ‘Het zijn vaak mensen zonder nabestaanden die nergens lid van zijn,’ zegt Jacobs. ‘Soms weten we niet eens waar ze vandaan komen, ze hebben heel veel meegemaakt en komen vaak al geestesziek binnen. Wij begraven ze en zorgen ervoor dat er een matsewa op hun graf komt.’ Als er iemand wordt begraven, dan komen in elk geval de gemeentelijke doodgraver uit Nijkerk en de rabbijn, zegt mevrouw Van den Brink. Zelf is ze gereformeerd, maar ze zegt: ‘Voor mij is God één en dezelfde, de één roept hem op deze manier aan, de ander op die manier.’ Ik sta voor het graf van Paul Manfred Klausner uit Berlijn en vraag me af hoe hij hier terechtgekomen is. Hij stierf elf jaar geleden in Dietzenbach. Slechts twee keer is er een verwijzing naar de holocaust. ‘Sara Weisz-Drielsma, weduwe van Géza Weisz, gestorven in Auschwitz.’ Zelf overleed ze in 1979. En op de zerk van Salomon Hamburger, die in 1943 overleed, staat: ‘Deze steen dient tevens ter herinnering aan Jessie Hamburger, geb. Hamburger, door de Duitsers gedeporteerd en niet teruggekeerd’. Van de familie Hamburger liggen er velen in Nijkerkerveen. Hoe verder ik naar achteren loop, hoe minder Nederlands er op de zerken staat. Af en toe kan ik nog een naam lezen met geboorte- of sterfdatum. Ik reken en reken, want vaak zijn alleen de data volgens de joodse kalender vermeld. Soms staat de heilswens in Latijnse letters H.A.R.I.V.: ‘haar as ruste in vrede.’ Of Z.A.R.I.V., voor een man. Maar de meeste zerken onthullen mij niets. Zelfs symbolen als de davidster of de geknakte levensboom zijn schaars in Nijkerkerveen. Op de oude stenen staan wel vaak handen gebeiteld, soms zelfs met frivool versierde manchetten. Ze zijn mooi, sober en geheimzinnig, die zerken. Bespikkeld met gelig mos en wat scheefgezakt. De kleine steen van de tienjarige Aleida Hamburger rust zachtjes tegen de grote van Bernard Hamburger, die haar vader zou kunnen zijn. Op bijna elk graf staat in het Hebreeuws naar 1 Samuel 25:29: ‘Moge zijn/haar ziel gebonden zijn in de bundel van het eeuwige leven’. In het smalle achterste deel reiken de takken van elf grote eiken van haag tot haag. Zij verschaffen de begraafplaats nog enige intimiteit. Tussen de eiken werkt een meidoorn zich omhoog. Ook hier staan nog een paar stenen. Op het sterrenmos liggen dode takken en eikels. Ineens waait een vlaag varkenslucht over, onreine lucht.